10 meest gestelde vragen over Tsunami's

De tsunami als gevolg van de zeebeving van 26 december 2004 voor de kust van Sumatra, heeft de nieuwsrubrieken in kranten en televisie wekenlang gedomineerd. Het fenomeen riep bij heel veel mensen vragen op. Met name de seismologische afdeling van het KNMI ontving veel telefoontjes, brieven en e-mails van mensen die meer wilden weten over tsunami's. Hier de 10 meest gestelde vragen op een rijtje, uiteraard met de antwoorden erbij.

1: Wat veroorzaakt een tsunami?

Wanneer zich een aardbeving in de zeebodem voordoet (een zeebeving), kan dit een tsunami voortbrengen. Niet iedere zeebeving veroorzaakt echter een tsunami, de zeebeving moet daarvoor krachtig genoeg zijn: de ondergrens ligt bij ongeveer 7.0 - 7.5 op de schaal van Richter. Ook de diepte in de aarde waar de zeebeving zich voordoet, is van invloed.

2: Wat was zo bijzonder aan deze zeebeving?

Allereerst de kracht, deze was 9.0 op de schaal van Richter, een zeldzaam zware kracht. Slechts gemiddeld eens in de 10 jaar komt een aardbeving van deze kracht ergens op aarde voor. Daarnaast was de beving bijzonder, omdat hij zo ondiep was. De focus (het punt waarop de ontlading begon) lag naar schatting maar op een diepte van 10 kilometer. Veel gewone aardbevingen beginnen vele tientallen kilometers dieper. Doordat deze zeebeving zo dicht onder de oceaanbodem plaatsvond, is het daardoor waarschijnlijk dat de verticale verplaatsing van de oceaanbodem veel meer is geweest, dan hij zou zijn bij een diepere aardbeving. Al deze omstandigheden maakten dat er een uiterst krachtige tsunami opgewekt werd.

3:Wat is het verschil tussen een gewone golf en een tsunami golf?

De verschillen tussen een gewone golf en een tsunami golf zijn enorm. Gewone golven in de open zee ontstaan meestal onder invloed van wind. Zij kunnen tot 10 meter hoog worden, een lengte hebben (van top tot top) van maximaal zo'n 200 meter en een snelheid tot 40 km/uur. De golven lopen over het wateroppervlak. In dieper water is niets van de golf te merken.
De tsunami golf was heel anders: deze ontstond diep onder water, langs de honderden kilometers lange breuklijn van de zeebeving. De totale waterkolom, kilometers dik, werd daarbij enkele decimeters omhoog getild. dat kostte een enorme hoeveelheid energie, die opgeslagen werd in de golf. De golflengte van een tsunami kan 100 tot zelfs 400 kilometer bedragen en een snelheid hebben tot wel 950 kilometer per uur!

4: Waarom dooft een tsunami golf niet uit, zoals een gewone golf doet?

Een tsunami is geen puntbron, zoals een steen die in het water wordt gegooid. Het gaat vanaf de start om een golf over een front van honderden kilometers breed. Tijdens de verplaatsing over de oceaan verbreedt de golf zich wel enigszins, maar in tegenstelling tot de cirkelgolven van een steen smeert de energie niet uit tot verwaarloosbare proporties. :Bovendien is de golflengte van een tsunami zo groot tussen de passage van twee golftoppen verloopt een kwartier tot een uur - dat hij onderweg weinig energie verliest.
Bij de kust aangekomen zit de tsunami nog steeds barstensvol energie. Hier wordt het ondieper, waardoor de golf wordt afgeremd. Het achterste deel van de golf begint daarbij het voorste deel van de golf in te halen, waardoor de golf zichzelf opstuwt en vlak voor de kust metershoog kan aanzwellen.

5: Wat betekent het woord 'tsunami'?

'tsu' is Japans voor haven, 'narni' voor golf. De term refereert aan Japanse vissers die op volle zee niets van de tsunami golf merkten, maar eenmaal terug in de haven geconfronteerd werden met enorme verwoestingen.

6: Hoe reageerden de dieren?

Omdat er relatief weinig dode dieren zijn gevonden in de getroffen gebieden, is er veel gespeculeerd in de media over "6e zintuigen" van dieren, waarmee ze de tsunami aangevoeld zouden hebben. Daar lijkt echter geen enkel bewijs voor te zijn. Een mogelijkheid zou kunnen zijn dat dieren hebben gereageerd op de trillingen van de zeebeving en daardoor naar gebieden zijn gegaan waar ze beschutting vinden, bijvoorbeeld een bos. Of naar plekken waar ze overzicht hebben over het gebied: de heuvels. Straathonden zijn overigens wel massaal weggespoeld.

7: Valt een tsunami te voorspellen?

Nee, dan zou je een aardbeving moeten kunnen voorspellen en dat is helaas niet mogelijk. Wel is aan te geven waar de kans op aardbevingen groot is, in welke zee vervolgens een gevaarlijke tsunami kan ontstaan en welke kusten daarbij kwetsbaar zijn.

8: Kun je voor. een tsunami waarschuwen?

Zodra zich ergens een aardbeving heeft voorgedaan, is het wel mogelijk om in te schatten of en waar een tsunami ontstaat. Hiervoor zijn een aantal zaken belangrijk om te weten: de plaats en kracht van de beving en de golfhoogte (dit laatste kan alleen wanneer er een meetsysteem is, zoals het geval is in de Stille Oceaan). Met alleen een waarschuwingsysteem ben je er overigens nog niet. Je hebt ook een waarschuwingscentrum nodig (24 uur bemand), infrastructuur (hoe ga je de mensen waarschuwen, vluchtroutes) en de lokale overheden en bevolking in risicogebieden zullen voorgelicht moeten worden hoe te handelen bij een waarschuwing.

9: Wat kan nog meer een tsunami veroorzaken?

Niet alleen zeebevingen veroorzaken tsunami's. Alles wat in korte tijd een grote hoeveelheid water verplaatst is daartoe in staat. Met name gaat het om onderzeese aardverschuivingen, vulkaanuitbarstingen (in 1883 ontplofte de Indonesische vulkaan Krakatau en veroorzaakte enorme vloedgolven) of een inslag van zeer grote meteorieten. Laatstgenoemd verschijnsel komt overigens heel zelden voor.

10: Kan een tsunami ook in Nederland voorkomen?

Die kans is vrijwel uitgesloten. De kans op een zware aardschok in het Noordzeegebied is heel klein. En mocht er zich een aardbeving voordoen in de Atlantische Oceaan, dan wordt Nederland beschermd door de relatief ondiepe Noordzee, die een eventuele tsunami snel zou afremmen..

Bron: Het WEERMagazine, KNMI, NRC Handelsblad. Met dank aan Hein Haak, hoofd Seismologie KNMI.

Voor het laatst bijgewerkt op 1-12-2019. Opmerkingen of wil je reageren: stuur een e-mail